Δοξαπατρής Βουτσαράς

Ο Δοξαπατρής Βουτσαράς (ή Βουτζαράς) υπήρξε θρυλικός Έλληνας άρχοντας και πολεμιστής της Πελοποννήσου του 13ου αιώνα.

Βιογραφικά στοιχεία

Η μεσαιωνική οικογένεια των Βουτσαράδων ήταν λακωνικής καταγωγής. Ο Δοξαπατρής Βουτσαράς έζησε την εποχή της Δ' Σταυροφορίας και αμύνθηκε ηρωικά απέναντι στους Φράγκους ως υπερασπιστής και φρούραρχος του μεσαιωνικού κάστρου του Αρακλόβου. Όταν οι Φράγκοι κατέλαβαν την Κορώνη, ο Γουλιέλμος Β' Βιλλεαρδουίνος, κατόπιν υποδείξεως του Γοδεφρείδου ντε Μπρυγιέρ (μισίρ Ντζεφρές του Χρονικού) πρότεινε να καταλάβουν το Αράκλοβο, που υπεράσπιζε το δρόγγο των Σκορτών, περιοχή στα όρια της σημερινής επαρχίας Γορτυνίας. Εκεί αμύνθηκε σθεναρά ο Δοξαπατρής που κατείχε την Αρκαδική κοιλάδα του Αλφειού. Η θέση του ήταν πιθανότατα οχυρό προπύργιο της Αρκαδίας και την Ηλείας, αν και αναφέρεται ότι συνολικά 24 διαφορετικές τοποθεσίες από την Γορτυνία μέχρι τον Πάρνωνα διεκδικούν την ταύτισή τους με το συγκεκριμένο μεσαιωνικό οχυρό του Αρακλόβου^[1]. Το όνομα του Δοξαπατρή μνημονεύεται στοΧρονικόν του Μορέως. Δεν είναι γνωστές οι λεπτομέρειες της άμυνάς του, είναι όμως γνωστό ότι ο Δοξαπατρής αμύνθηκε γενναία και σταμάτησε την ορμή των πανίσχυρων Φράγκων, έστω και για λίγο. Κατά μία εκδοχή ο Δοξαπατρής πέθανε το 1207, ενώ το κάστρο έπεσε στα χέρια των Φράγκων οριστικά κατόπιν τεχνάσματος εις βάρος του επόμενου φρούραρχου, Φιλόκαλου.

Χρονικόν του Μορέως

Το απόσπασμα του Χρονικού που αναφέρεται στην οχυρή θέση του Αρακλόβου και τη στρατιωτική ικανότητα του Δοξαπατρή, είναι το ακόλουθο:

Καὶ τότε ὁ πρωτοστράτορας, μισὶρ Ντζεφρὲς ἐκεῖνος,
εἶπεν καὶ ἐσυμβούλεψεν στὴν Ἀρκαδία νὰ ἀπέλθουν,
τὸ κάστρον γὰρ νὰ ἐπάρουσιν, ὁ τόπος νὰ πλαταίνῃ,
νὰ στείλουν κ᾿ εἰς τὸ Ἀράκλοβον ὅπου κρατεῖ τὸν δρόγγον,
ὅπου τὰ λέγουν τὰ Σκορτά, μικρὸν καστέλιν ἔνι,
ἀλλὰ εἰς τραχῶνιν κάθεται, πολλὰ ἔνι ἀφιρωμένον·
λέγουν ὁκάποιος τὸ κρατεῖ ἀπὸ τοὺς Βουτζαρᾶδες,
Δοξαπατρὴν τὸν λέγουσιν, μέγας στρατιώτης ἔνι·ω«κι ἀφῶν ἐπάρωμεν κι αὐτὸ καὶ νὰ πλατύνῃ ὁ τόπος,
ἐνταῦτα ἂς ἀπερχώμεθα ἐκεῖ εἰς τοὺς ἄλλους τόπους».ωΟὕτως ὡς τὸ ἐσυμβούλεψεν μισὶρ Ντζεφρὲς ἐκεῖνος,
τὸ ἔστερξεν τοῦ νὰ γενῇ ἀτός του ὁ Καμπανέσης.
Ὥρισεν κ᾿ ἐλάλησασιν ὅλα τους τὰ σαλπίγγια,
κ᾿ εὐθέως ἐκαβαλλίκεψαν, ἐκίνησαν κ᾿ ὑπάγουν.

Παράδοση

Kατά την παράδοση ο Δοξαπατρής προκαλούσε τον τρόμο στους εχθρούς του με το ασήκωτο ρόπαλο (κεφαλοθραύστη) που χρησιμοποιούσε όταν πολεμούσε έφιππος, ενώ σύμφωνα με την αραγωνική έκδοση του Χρονικού του Μορέως η πανοπλία του ζύγιζε 150 λίτρες. Λέγεται ότι η νεοελληνική λαϊκή έκφραση «την έφαγε στο δοξαπατρί», με την οποία περιγράφονται τα κατακούτελα κτυπήματα, αποδίδεται στη μνήμη του Δοξαπατρή Βουτσαρά και του τρόπου που πολεμούσε. Η ιστορία του και η ηρωική του αντίσταση απέναντι στους Φράγκους ενέπνευσε νεώτερους ανθρώπους των τεχνών, όπως τον Φώτη Κόντογλου που δημιούργησε την τοιχογραφία "Ο Δοξαπατρής αγωνίζεται εις το Αράκλοβο" που βρίσκεται στο Δημαρχείο Αθηνών και τον Δημήτριο Βερναρδάκη που έγραψε το θεατρικό έργο Μαρία Δοξαπατρή. Δράμα εις πράξεις πέντε. Η υπόθεση αναφέρεται στην ιστορία της Μαρίας Δοξαπατρή, κόρης του Δοξαπατρή Βουτσαρά που γκρεμίστηκε από το κάστρο για να μην πέσει στα χέρια των Φράγκων.

Μπουτάρης εξυμνεί τον σκοπιανόφιλο Σόρος

ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣ ΑΠΑΤΕΩΝΕΣ --ΛΥΣΕΝΚΟ

ΚΑΤΙ ΤΕΤΟΙΟΥΣ ΘΑ ΕΠΕΛΕΓΕ ΤΟ Κ.Κ.Ε ΓΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ..

Πώς ο Στάλιν και ο Λυσένκο χρεωκόπησαν τη σοβιετική επιστήμη

Πώς ο Στάλιν και ο Λυσένκο χρεωκόπησαν τη σοβιετική επιστήμη

Trofim Denisovich Lysenko (1898 – 1976)

Γράφει ο Κωνσταντίνος Σαπαρδάνης

Ο Λυσένκο αποτελούσε την πιο σεβαστή φυσιογνωμία της σοβιετικής επιστήμης για περισσότερα από 20 χρόνια. Ο αναγνωρισμένος βιολόγος είχε την άμεση υποστήριξη του Στάλιν και βραβεύτηκε με πολλούς τίτλους κατά τη διάρκεια της καριέρας του. Οι μέθοδοι που παρουσίασε εφαρμόστηκαν υποχρεωτικά σε όλη την έκταση της Ρωσίας, αλλά και στην Κίνα. Ήταν επίσης ψεύτης, απατεώνας και απολυταρχικός.

Παραποιώντας δεδομένα των ερευνών του, φιμώνοντας τους αντιπάλους του και ταυτίζοντας τα «ευρήματά» του με την μαρξιστική ιδεολογία, εφηύρε ψευδοεπιστημονικές θεωρίες που είχαν καταστροφικά αποτελέσματα στη γεωργία της χώρας, που ήδη υπέφερε από την κολεκτιβοποίηση του Στάλιν και τις αντιδράσεις των αγροτών σε αυτήν. Η ανάγκη για άμεση ανάπτυξη της γεωργικής καλλιέργειας ήταν επιτακτική.

Γεννήθηκε στην Ουκρανία το 1898 από χωρικούς γονείς, και έγινε γνωστός το 1928 με την επιτυχημένη μελέτη του στην εαρινοποίηση, μέθοδος ήδη γνωστή, και συγκεκριμένα στο πώς θα ωφελούσε πρακτικά η εφαρμογή της τη σοβιετική γεωργία. Αργότερα όμως, επηρεασμένος από τον Λαμάρκ και τον Μιχούριν, σχημάτισε τη λανθασμένη θεωρία ότι επίκτητα χαρακτηριστικά ενός φυτού, θα κληροδοτούνταν στους απογόνους του, ότι δηλαδή χαρακτηριστικά που αποκτούσαν οι γόνοι κατά τη διάρκεια της ζωής τους (όπως η τεχνητή εαρινοποίηση), θα περνούσαν στους απογόνους τους κληρονομικά. Απορρίπτοντας το έργο του Μέντελ και του Δαρβίνου ως «καπιταλιστική επιστήμη», υποσχέθηκε (μέσα από τις σελίδες της Pravda) ότι «θα μετέτρεπε τα γυμνά χωράφια γύρω από τον Καύκασο πράσινα τον χειμώνα, θα έσωζε τα ζώα από ασιτία και θα επέτρεπε στους Τούρκους αγρότες να επιβιώσουν τους χειμώνες χωρίς φόβο για το αύριο», αλλά και ότι «θα καθιστούσε τα μπιζέλια καλλιεργήσιμα εν μέσω του χειμώνα». [1]

Σε ομιλίες του και παρουσιάσεις της έρευνάς του έλεγε ότι η θεωρία του συμβάδιζε με τον μαρξισμό, καθώς οι φυτεμένοι καρποί δεν θα συμπεριφέρονταν ανταγωνιστικά για την απορρόφηση των πεπερασμένων πόρων που υπήρχαν στο περιβάλλον τους, αλλά θα συνεργάζονταν όπως οι εργάτες, που ανήκουν στην ίδια τάξη. Σε μια από τις ομιλίες του, το 1935, παρομοίωσε τους αντιπάλους του με τους αγρότες που αντιδρούσαν στην κολεκτιβοποίηση, λέγοντας ότι με το να αντιπαρατίθενται στις θεωρίες του, οι παραδοσιακοί γενετιστές απομακρύνονταν από τον μαρξισμό και αποτελούσαν ‘εχθρούς του λαού’. Λέγεται ότι ο Στάλιν, που ήταν παρών στο ακροατήριο, ήταν ο πρώτος που σηκώθηκε όρθιος και, χειροκροτώντας, τον συνέχαρη. Είτε το περιστατικό αυτό είναι γεγονός είτε όχι, από τότε και στο εξής ο Λυσένκο είχε το ελεύθερο να διατυμπανίζει τις θεωρίες του και να φιμώνει τους επικριτές του. Όποιος επιστήμονας επέσυρε την προσοχή στα σφάλματα των ανεδαφικών συμπερασμάτων του Λυσένκο, έπεφτε πλέον θύμα της τιμωρίας του Στάλιν.

Ο Νικολάι Βαβίλοφ, μέχρι τότε αναγνωρισμένος γενετιστής και γνωστός παγκοσμίως, κατηγορεί τον Λυσένκο ως “απατεώνα που κοροϊδεύει τον κόσμο” [2]. Ο Στάλιν απαντάει με σύλληψη του Βαβίλοφ, με την κατηγορία της υπονόμευσης των σοσιαλιστικών μεταρρυθμίσεων στη ρωσική γεωργία, το 1940, ο οποίος πεθαίνει στη φυλακή λόγω κακών συνθηκών διαβίωσης το 1943 [3]. Οι διώξεις οδήγησαν σε απολύσεις, συλλήψεις (ακόμα και χωρίς ένταλμα),  εξορίες, ακόμα και εκτελέσεις. Από το 1934 μέχρι το 1940, με τη νουθεσία του Λυσένκο και την άδεια του Στάλιν, πολλοί γενετιστές εκτελέστηκαν (όπως οι  Isaak Agol, Solomon Levit, Grigorii Levitskii, Georgii Karpechenko και Georgii Nadson), εξαφανίστηκαν, ή στάλθηκαν σε στρατόπεδα εργασίας. Ορισμένοι πέθαναν από ανεξήγητες αιτίες.

Ο Λυσένκο αποκαλούσε τις θεωρίες του Μέντελ «καπιταλιστική επιστήμη» και έλεγε ότι το γονίδιο είναι μια μεταφυσική οντότητα που δεν μπορεί να έχει πραγματική ύπαρξη διότι του αποδίδονται ιδιότητες που κανένα μέρος ενός ζωντανού συστήματος δεν διαθέτει.

Ο Λυσένκο αποκαλούσε τις θεωρίες του Μέντελ «καπιταλιστική επιστήμη» και έλεγε ότι το γονίδιο είναι μιαμεταφυσική οντότητα που δεν μπορεί να έχει πραγματική ύπαρξη διότι του αποδίδονται ιδιότητες που κανένα μέρος ενός ζωντανού συστήματος δεν διαθέτει.

Οι υποσχέσεις του Λυσένκο φυσικά δεν επαληθεύτηκαν στην πράξη. Κανένα μπιζέλι δεν ευδοκίμησε το χειμώνα και οι σπόροι που οι Κινέζοι του Μάο Τσετούνγκ έσπερναν σε πολύ κοντινή απόσταση μεταξύ τους (όπως όριζε ο Λυσένκο) δεν συνεργάζονταν σαν συνδικαλισμένοι εργάτες, αλλά ατροφούσαν καθώς ανταγωνίζονταν για τους περιορισμένους πόρους που είχαν στη διάθεσή τους. Αυτό δεν πτόησε ούτε τα ΜΜΕ ούτε την κυβέρνηση. Ο Στάλιν χρειαζόταν έναν χωρικό-ήρωα και παρουσίασε τον Λυσένκο σαν υπόδειγμα αυτοδημιούργητου σοβιετικού, τα ταλέντα του οποίου αναπτύχθηκαν και αξιοποιήθηκαν από την Επανάσταση. Τα ΜΜΕ ακολούθησαν, δημιουργώντας μια εικόνα «ξυπόλυτου επιστήμονα». Το 1948 η Ακαδημία Γεωργικών Επιστημών «Β.Ι. Λένιν» ανακοινώνει στη σύνοδό της ότι από τότε και μετά, ο Λυσενκοϊσμός θα διδασκόταν ως η «μόνη σωστή θεωρία». Ταυτόχρονα, ο ίδιος ο Λυσένκο απέκτησε υπουργική άδεια να απομακρύνει από θέσεις επιρροής τους αντιπάλους του και να τοποθετεί οπαδούς του [4]. Σοβιετικοί επιστήμονες αναγκάστηκαν να αποποιηθούν οποιεσδήποτε μελέτες τους αντιτίθεντο στον Λυσενκοϊσμό. Ο δογματισμός του Στάλιν οδήγησε τη σοβιετική επιστήμη σε έναν νέο μεσαίωνα, με την πυρά που στο παρελθόν είχε κάψει τον Τζορντάνο Μπρούνο να αντικαθίσταται από τους πάγους της Σιβηρίας, όπου στέλνονταν οι βιολόγοι και οι γενετιστές που τολμούσαν να αποκαλύψουν τα ψέματα του Λυσένκο [5].

Η σοβιετική προπαγανδιστική μηχανή δημιούργησε μια προσωπολατρεία γύρω από τον Λυσένκο, υπερβάλλοντας τις επιτυχίες του και αποφεύγοντας αναφορές σε αποτυχίες του. Προβάλλονταν ψεύτικα ερευνητικά δεδομένα από επιστήμονες που ήθελαν την εύνοια του Λυσένκο και θάβονταν οποιαδήποτε θεωρία ερχόταν σε σύγκρουση με τη δική του. Αντί για ελεγχόμενα πειράματα, ο Λυσένκο υποστήριζε ότι η μέθοδός του θα αύξαινε την παραγωγή σιταριού κατά 15% βασιζόμενος μόνο σε ερωτηματολόγια αγροτών! [6]

Παρά τις συνεχείς αποτυχίες του (όπως η αποτυχημένη του εκτενής αναδάσωση), ο Λυσένκο παρέμεινε στην ηγεσία της βιολογίας μέχρι και μετά το θάνατο του Στάλιν, το 1953. Η «αποσταλινοποίηση» όμως που επιδίωξε ο Χρούστσεφ, μείωσε την επιρροή του και σιγά-σιγά άρχισαν να εμφανίζονται επικριτές. Μέχρι που το 1964, ο Αντρέι Ζαχάροφδήλωσε κατά τη διάρκεια της Γενικής Συγκλήτου της Ακαδημίας Επιστημών:

 «Ο Λυσένκο είναι υπεύθυνος  για τη ντροπιαστική οπισθοδρόμηση της σοβιετικής βιολογίας και ειδικότερα της γενετικής, τη διάδοση  ψευδοεπιστημονικών απόψεων, για τυχοδιωκτισμό, εξευτελισμό της εκπαίδευσης, και για τη δυσφήμηση, απόλυση, σύλληψη, ακόμη και τον θάνατο πολλών γνήσιων επιστημόνων.»

Πολύ σύντομα οι επικρίσεις συσσωρεύτηκαν, και ο Λυσένκο έχασε την προεδρία του Ινστιτούτου Γενετικής (το οποίο εν συνεχεία διαλύθηκε), και άρθηκε και επίσημα, από τον Χρούστσεφ, το απρόσβλητό του στην κριτική. Έτσι, έχασε κάθε ίχνος κύρους που είχε κερδίσει στη διάρκεια της καριέρας του.

Ο Λυσένκο επί το έργον.

Το έργο του βρήκε απήχηση και στην κομμουνιστική Κίνα, όπου, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι μέθοδοί του ακολουθήθηκαν με την εντολή του Μάο, αναγκάζοντας τους αγρότες να σπέρνουν σε πολύ κοντινή απόσταση για καλύτερη αξιοποίηση του χώρου και πολύ βαθιά στο έδαφος για να αποκτήσουν τα φυτά πιο βαθιές ρίζες. Επίσης απαγορεύτηκε να χρησιμοποιηθούν λιπάσματα και μεγάλες εκτάσεις αφέθηκαν σε αγρανάπαυση. Οι καταστροφικές συνέπειες που ακολούθησαν, με τα υπολογιζόμενα θύματα του λιμού 1958-1963 να φτάνουν τα 27 εκατομμύρια, θεωρείται ότι ήταν συνδυασμός κακών καιρικών συνθηκών, επιδεινωμένες από τις θεωρίες του Λυσένκο [7].

Αν και οι ιστορικοί διαφωνούν για την έκταση της ευθύνης του Λυσένκο ως προς την μείωση της αγροτικής παραγωγής και της επιδείνωσης λιμών μέσα και έξω από τη σοβιετική Ρωσία, ο Λυσενκοϊσμός καθυστέρησε την πρόοδο της γενετικής και της βιολογίας, στερώντας από την παγκόσμια επιστημονική γραφή πραγματικούς επιστήμονες όπως ο Βαβίλοφ, και ήταν υπεύθυνος για το κυνήγι μαγισσών που εξαπέλυσε ο Στάλιν στο όνομά του.

Στο τεύχος 1 του 2003 της «Κομμουνιστικής Επιθεώρησης», επίσημο όργανο της κεντρικής επιτροπής του ΚΚΕ, ο Λυσένκο παρουσιάζεται σαν «ένας από τους πιο σημαντικούς βιολόγους-αγρονόμους ερευνητές της εποχής του» και αναφέρεται ότι «οι απόψεις του ήταν πολύ πιο μπροστά σε σχέση με τα επικρατούντα επιστημονικά πρότυπα της εποχής του.» Ο συγγραφέας μάλιστα προσπαθεί να αποδώσει σε αυτόν την ανακάλυψη της εαρινοποίησης, μια μέθοδο που χρησιμοποιούσαν στη Ρωσία και αλλού από το 19^ο αιώνα (ο Λυσένκο απλά την επένδυσε με μαρξιστικό ιδεολογισμό οδηγώντας την σε αδιέξοδο, μέχρι που μετά τον 2^ο Παγκόσμιο Πόλεμο, ούτε ο ίδιος την ανέφερε πια).

Πηγές:

[1] David Joravsky – “The Lysenko Affair”

[2] Nils  Roll- Hansen  « The Lysenko Effekt – The Politics of Science »

[3] http://russiapedia.rt.com/prominent-russians/science-and-technology/nikolay-vavilov/

[4] Louise Lyle, University of Sheffield

[5] Νίκος Μπελογιάννης, Αγγελική Κώττη – “Σταλινισμός: Η τέταρτη μονοθεϊστική θρησκεία”

[6] http://en.wikipedia.org/wiki/Lysenkoism

[7] http://alphahistory.com/chineserevolution/great-chinese-famine/

K. Lee Lerner – The Disastrous Effects of Lysenkoism on Soviet Agriculture

Z Medvedev – “Rise And Fall of T.D. Lysenko”

http://www.bookrags.com/research/lysenkoism-wog/

Ο Μινωικός Πολιτισμός

8

Ο Μινωικός Πολιτισμός

Τοιχογραφία με γυναίκες στο ανάκτορο της Κνωσού

Γράφει ο Μανόλης Πλούσος

Στη ραψωδία τ της Οδύσσειας υπάρχουν σε λίγες αράδες τα πρώτα γραπτά στοιχεία για έναν πολιτισμό που άκμασε κατά την εποχή του χαλκού στην Κρήτη. «Υπάρχει τόπος που τον λένε Κρήτη, καταμεσής στο μπρούσκο πέλαγος, πλούσια και ωραία και κυματοζωσμένη. Αμέτρητους ανθρώπους έχει κι ενενήντα πόλεις και γλώσσες που η μια μπλέκεται με την άλλη…». Έχοντας ως οδηγό αυτές τις ομηρικές περιγραφές, ένας Ηρακλειώτης έμπορος και αρχαιοδίφης ονόματι Μίνως Καλοκαιρινός ξεκίνησε στα 1878 να ανασκάπτει μια περιοχή λίγα χιλιόμετρα έξω από το σημερινό Ηράκλειο της Κρήτης σε μια προσπάθεια να βρει τα ίχνη αυτού του άγνωστου, εν πολλοίς και στις μέρες μας, πολιτισμού. Ο ντόπιος έμπορος στάθηκε τυχερός αφού η περιοχή που ανέσκαψε έκρυβε το σημαντικότερο αρχιτεκτονικό δημιούργημα ενός λαού που άκμασε στην Κρήτη από το 2700 π.Χ. μέχρι και το 1400 π.Χ., οπότε και εξαφανίστηκε μυστηριωδώς από το προσκήνιο της ιστορίας. Το ανάκτορο της Κνωσούάρχισε σταδιακά να αποκαλύπτει τα μυστικά ενός κόσμου που αγνοούσαμε μέχρι και τις αρχές του 20^ου αιώνα. Το ερασιτεχνικό ενδιαφέρον του Καλοκαιρινού ολοκλήρωσε η αξιέπαινη προσπάθεια του Άρθουρ Έβανς, που από το 1899 μέχρι και το 1935 ουσιαστικά αποκάλυψε ολόκληρο το ανάκτορο. Έχοντας περισσότερα από 1000 συνολικά δωμάτια σε μια έκταση 20 στρεμμάτων, αποθήκες με τεράστιους πίθους για την αποθήκευση κρασιού και λαδιού, προηγμένα, για την εποχή τους, συστήματα αποχέτευσης και έναν διάκοσμο με εντυπωσιακές νατουραλιστικές τοιχογραφίες κατέστη το σύμβολο του Μινωικού πολιτισμού.

Η θεά με τα φίδια

Ο πολιτισμός αυτός πήρε το όνομα του από τον μοναδικό γνωστό ηγεμόνα της Κρήτης, τον μυθικό βασιλιά Μίνωα, και ενώ άκμασε για περίπου μια χιλιετία η ιστορία του μπορεί να δοθεί μόνο με αδρές γραμμές, όχι λόγω της έλλειψης γραπτών στοιχείων αλλά λόγω αδυναμίας μας να τα αποκρυπτογραφήσουμε. Ο αρχικός τύπος της γραφής που χρησιμοποιήθηκε από το 1850 π.Χ. ως το 1550 π.Χ. είναι ιδεογραφικός, κατά τα αιγυπτιακά πρότυπα, με διάφορες αναπαραστάσεις φυσικών αντικειμένων. Περίπου 3000 πήλινες πινακίδες έχουν ανακαλυφθεί ως τώρα και το γεγονός ότι η πρώιμη μορφή γραφής είναι εικονιστική και χαραγμένη σε πηλό φανερώνει ότι στα πρώτα της στάδια αναπτύχθηκε υπό την επίδραση Αιγυπτιακών (τα σύμβολα) και Βαβυλωνιακών (οι πρώτες πήλινες πινακίδες με γραφή βρέθηκαν στη Βαβυλώνα) επιρροών, ενώ αργότερα, μετά το 1500 π.Χ., μεταλλάσσεται προς συλλαβική. Για το περιεχόμενο των γραπτών μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν με βάση κυρίως τα πορίσματα των ερευνών τωνJ.Chadwick και M.Ventris που αποκρυπτογράφησαν τη δεκαετία του ΄50 την συγγενική, κατά τα φαινόμενα,γλώσσα των Μυκηναίων και την οποία ονόμασαν «γραμμική Β». Η «γραμμική Α», όπως ονομάστηκε η γραφή των Μινωιτών, παραμένει βουβή για περίπου 4000 χρόνια… Άρα ο μόνος μπούσουλας που διαθέτουμε είναι τα άφθονα αρχαιολογικά ευρήματα τα οποία όμως μας επιτρέπουν να συλλάβουμε μόνο μια θολή εικόνα του λαού και της κουλτούρας που αναπτύχθηκε στο νησί, ενώ παράλληλα μας δημιουργούν και πλήθος ερωτηματικών σχετικά με τους λόγους της εξαφάνισης αυτού του πρωτοποριακού πολιτισμού.

Το ανάκτορο της Κνωσού, αναπαράσταση.

Η Κρήτη βρίσκεται γεωγραφικά στο κέντρο της ανατολικής μεσογείου σε σημείο τέτοιο που διευκολύνεται η επαφή με τρεις ηπείρους. Ευρώπη, Ασία και Αφρική γειτνιάζουν με την Κρήτη, οπότε ήταν φυσικό οι Μινωίτες να αναπτύξουν εμπορικές σχέσεις με το σύνολο των πολιτισμών της εποχής του Χαλκού. Η ανάπτυξη της ναυτικής τέχνης στο χώρο της Μεσογείου περί το 4000 π.Χ. απογείωσε τις εμπορικές και πολιτιστικές συναλλαγές μεταξύ των λαών. Οι Μινωίτες θεωρούνται από τους πρωτοπόρους θαλασσοπόρους έχοντας ιδρύσει εμπορικές αποικίες σε πλήθος σημείων με εμπορική σημασία και κυριαρχώντας εξ ολοκλήρου στο αρχιπέλαγος του Αιγαίου. Στη νότια ακτή των Κυθήρων στον οικισμό Καστρί βρέθηκαν στοιχεία που πιστοποιούν την ίδρυση μια μικρής αποικίας από Κρήτες. Στην Μήλο στην περιοχή της Φυλακωτής ήρθε στο φως ένας οικισμός με σαφή Μινωικά χαρακτηριστικά. Μάλιστα και η υπερδύναμη του αρχαίου κόσμου η Αθήνα συνδέει την ιστορία της με την Κρήτη όπως φαίνεται και από τον μύθο του Θησέα και του Μινώταυρου. Οι Κρήτες πρέπει να ήταν εμπορικός λαός αφού ευρήματα κρητικής προέλευσης βρίσκονται διάσπαρτα σε όλη την ανατολική Μεσόγειο, ενώ αναφορές για αυτούς τους δεινούς θαλασσοπόρους βρίσκονται και σε μνημεία αιγυπτιακά όπου αναφέρονται ως Keftiu. Ο Θουκυδίδης μάλιστα αναφέρει πως «ο Μίνωας είναι ο αρχαιότερος (βασιλιάς) που γνωρίζουμε από την προφορική παράδοση ο οποίος, διαθέτοντας στόλο και κυριαρχώντας στο μεγαλύτερο μέρος των θαλασσών [...] στον βαθμό που μπορούσε, απάλλαξε τις θάλασσες από τους πειρατές, για να μπορεί να εισπράττει τους φόρους αποτελεσματικότερα». Η ναυτική κυριαρχία των Μινωιτών έκανε στρατηγικά αδύνατο και βλακώδες ένα εγχείρημα απόβασης και κατάκτησης του νησιού. Ίσως ο λόγος αυτός, η γνώση της ναυτικής τους κυριαρχίας, ώθησε τους Μινωίτες να αισθάνονται μια παραπάνω ασφάλεια στο αύταρκες νησί τους. Το γεγονός ότι οι πόλεις και τα ανάκτορα τους δεν διαθέτουν οχυρωματικά τείχη καθώς και το ότι οι ταφές των ανθρώπων δεν συνοδεύονται από κάποιου είδους οπλισμό μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως επρόκειτο μάλλον για έναν φιλειρηνικό λαό που αρεσκόταν να λατρεύει και να υμνεί τον φυσικό κόσμο, όπως φαίνεται από τις τοιχογραφίες και την κεραμική τους.

Η μινωική χρυσή σφραγίδα

Τα πρώτα δείγματα οργανωμένων κοινοτήτων στο νησί παρουσιάζονται ήδη από το 5000 π.Χ. αλλά από το 2700 π.Χ. παρατηρείται μια σταδιακή αστικοποίηση γύρω από κάποια περιφερειακά κέντρα που αποκαλούνται «ανάκτορα». Σε όλο το νησί έχουν ανακαλυφθεί πλήθος ανακτόρων που φαίνεται να ήταν οικονομικά-διοικητικά και πολιτιστικά κέντρα των αγροτικών κοινοτήτων ασκώντας εποπτεία στην περιφέρεια. Η Κνωσός, η Φαιστός, η Άπτερα, η Λατώ, η Τύλισσος είναι μόνο μερικά από τα ανάκτορα που έχουν μέχρι στιγμής ανασκαφεί αποκαλύπτοντας μας αρκετά στοιχεία για την οργάνωση και τη λειτουργία του μινωικού οικονομικού και διοικητικού συστήματος. Τα ανάκτορα ήταν επιφορτισμένα με την οικονομική οργάνωση και τη διαχείριση της παραγωγής, ενώ συχνά περιελάμβαναν και ένα ιερό ασκώντας παράλληλα και θρησκευτικό έλεγχο σε άλλους σημαντικούς χώρους λατρείας που βρίσκονταν σε κορυφές και σπήλαια.

Πίθος μινωικός

Στα ανάκτορα ίσως συγκεντρωνόταν το σύνολο της αγροτικής παραγωγής του νησιού με σκοπό να διαμοιραστεί στις κοινότητες και να εξαχθεί το πλεόνασμα, εξ ου και η ύπαρξη σε όλα τα ανάκτορα γιγαντιαίων αποθηκευτικών πίθων για λάδι ή κρασί. Η αγροτική παραγωγή αφορούσε την καλλιέργεια σιταριού, ελιάς και αμπελιού ενώ σε ορεινές περιοχές φαίνεται να ήταν αναπτυγμένη και η κτηνοτροφία. Το πλεόνασμα λοιπόν της παραγωγής, κατά πάσα πιθανότητα, έπαιρνε το δρόμο για τις αγορές της Εύφορης ημισελήνου όπου θα ανταλλασσόταν για κασσίτερο, ανύπαρκτο μέταλλο στο νησί και απαραίτητο για την παραγωγή χαλκού, για λαζουρίτη λίθο που ερχόταν από τα βάθη του Αφγανιστάν, για ελεφαντόδοντο και αμέθυστο από την Αίγυπτο και χαλκό από την Κύπρο. Στα αρχεία της Ουγκαρίτ αναφέρονται εισαγωγές αγγείων από την Κρήτη (Kaftor) και φαίνεται πως εκεί υπήρχε και αποικία Μινωιτών εμπόρων, ενώ στην Κρήτη ίσως υπήρχε και Αιγύπτιος διπλωματικός αντιπρόσωπος. Οι Κρήτες λοιπόν με το στόλο τους αποτελούσαν μάλλον τους «εφοπλιστές» του Αιγαίου με σημαντικότατη συμβολή στην επαφή των πολιτισμών της ανατολής με τη δύση. Συνετέλεσαν έτσι σε σημαντικό βαθμό στη μίξη πολιτιστικών στοιχείων απαραίτητων για την ανάπτυξη αργότερα του θαύματος του Ελληνικού πολιτισμού. Η καλή λειτουργία του μινωικού οικονομικού συστήματος είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της υλικής ευημερίας των κοινοτήτων του νησιού προσδίδοντας στον πολιτισμό αυτό κατά βάση ειρηνικό χαρακτήρα.

Μινωικό κόσμημα

Η ειρηνική διάθεση του λαού αυτού αποτυπώνεται με γλαφυρό τρόπο στις τέχνες του. Τοιχογραφίες, κεραμικά και λατρευτικά ειδώλια καταδεικνύουν ένα ανθρωπιστικό και φιλειρηνικό life style. Οι τοιχογραφίες που έχουν ανακαλυφτεί αναπαριστούν εικόνες της καθημερινότητας: λιτανείες και θυσίες με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου, νέοι και νέες να συλλέγουν άνθη ή να συμμετέχουν σε παιχνίδια, ιερείς που χειρονομούν, άλογα που καλπάζουν και πλήθος σχεδίων που είναι εμπνευσμένα από τη ζωή της θάλασσας, όπως χταπόδια ή δελφίνια. Κάθε σκηνή αντανακλά τον πολυτελή και εκλεπτυσμένο βίο που χαρακτήριζε την μινωική κοινωνία. Όσον αφορά στην κεραμική στοσπήλαιο των Καμαρών βρέθηκε πλήθος αγγείων με απεικονίσεις φυτικών θεμάτων, ενώ ο τεχνίτης φυσώντας σκόνη αργίλου στο νωπό σκεύος πετύχαινε φυσικές υφές. Από το όνομα του σπηλαίου η όλη τεχνοτροπία ονομάστηκε«καμαραϊκή».

Ταυροκαθάψια, τοιχογραφία με ακροβατική επίδειξη

Τα σχέδια στα αγγεία αυτά δεν αποτελούν πιστή απόδοση της πραγματικότητας αλλά αποτελούν μάλλον έκφραση της εντύπωσης που είχε ο καλλιτέχνης από ένα αντικείμενο, παραπέμποντας στον σύγχρονο ιμπρεσιονισμό. Τα ανάκτορα κοσμούνταν από νωπογραφίες, λίγες από τις οποίες έχουν σωθεί, όπως στην Κνωσό που υπάρχει ίσως η πλέον αναγνωρίσιμη τοιχογραφία του Πρίγκιπα των κρίνων. Από την μινωική τέχνη απουσιάζουν πλήρως τα έργα μεγάλης πλαστικής με τα μικρά ειδώλια να αποτελούν τα μόνα δείγματα γλυπτικής τέχνης. Αντίθετα φαίνεται ότι οι Μινωίτες τεχνίτες είχαν εξειδικευτεί στην μικρογλυπτική, αφού έχουν έρθει στο φως κάθε είδους μικρά κοσμήματα και σφραγίδες κατασκευασμένα με εισηγμένα μέταλλα, όπως χρυσό και άργυρο.

Ο αινιγματικός δίσκος της Φαιστού, σε γραμμική Α’.

Για την μινωική θρησκεία μας είναι γνωστά ελάχιστα πράγματα. Είχε μάλλον συλλογικό χαρακτήρα, όπως φαίνεται από απεικονίσεις ιερών πομπών, διαφέροντας από τη θρησκεία π.χ. της Αιγύπτου που θεοποιούσε την εξουσία και τη διαχώριζε από το λαό. Επίσης δεν υπάρχουν δημόσιοι ιεροί ναοί. Η λατρεία γινόταν στην ύπαιθρο σε ιερά που βρίσκονταν σε σπήλαια και κορυφές βουνών και περιελάμβανε ένα πλήθος θεοτήτων για την φύση των οποίων μόνο εικασίες μπορούν να γίνουν. Η βάση της θρησκείας ήταν οι φυσικές δυνάμεις και η φετιχιστική λατρεία ζώων και δένδρων και προέρχεται ίσως από τη Μικρά Ασία. Η δημοφιλέστερη θεότητα φαίνεται να ήταν μια θεά της φύσης, θεά της γονιμότητας και κυρίαρχος των ζώων. Σε κάποιες περιπτώσεις παρουσιάζεται να κρατά στα χέρια φίδια ενώ σε άλλες μια ασπίδα, αποτελώντας έτσι την αρχαιότερη απεικόνιση της Αθηνάς, το όνομα της οποίας δεν είναι ελληνικό αλλά έλκει την καταγωγή του από την Μικρά Ασία.

Χρυσό δαχτυλίδι από τους Αρχάνες, κοντά στην Κνωσό

Η αλήθεια είναι πως η μινωική θρησκεία κυριαρχείται από γυναικείες θεότητες, ενώ ελάχιστοι είναι οι αντιπρόσωποι του «ισχυρού» φύλου… Τα ιερά σύμβολα των Μινωιτών ήταν ο διπλούς πέλεκυς, η λάβρυς, και τα κέρατα του ταύρου. Η λάβρυς είναι η λυδική λέξη για το αμφίστομο τσεκούρι το οποίο στην Μικρά Ασία το κραδαίνει ο θεός του ουρανού ενώ στην Κρήτη εμφανίζεται μόνο του ως σύμβολο διακοσμητικό σε τοιχογραφίες και αγγειογραφίες. Από εκεί έλκει και την ετυμολογία της η λέξη λαβύρινθος που μάλλον σήμαινε έναν χώρο εξουσίας, όπως ήταν τα ανάκτορα. Ο ταύρος φαίνεται πως ήταν το ιερό ζώο των Μινωιτών αφού λατρευόταν το σύμβολο κατατεθέν του, τα διπλά κέρατα. Σε μια τοιχογραφία στην Κνωσό απεικονίζονται νέοι να επιδίδονται σε ενός είδους ακροβατικά με έναν ταύρο. Άρπαζαν τον ταύρο από τα κέρατα τη στιγμή της επίθεσης του και πηδούσαν στην ράχη του. Αυτό ήταν το ιερό παιχνίδι των ταυροκαθαψίων στο βωμό του οποίου αρκετοί νέοι πιθανώς να έχαναν και τη ζωή τους. Μεταγενέστερη ανάμνηση του ίσως να αποτελεί και ο μύθος του Μινώταυρου που έτρωγε νέους στον πολυδαίδαλο χώρο κατοικίας του τον λαβύρινθο. Πάντως από τα αρχαιολογικά στοιχεία συνάγεται πως ο θρησκευτικός κόσμος των Μινωιτών δεν ήταν καθόλου τρομακτικός, πολεμοχαρής ή θλιβερός. Οι εικόνες των αθλοπαιδιών με τους ταύρους, των χορών και των κομψότατα ντυμένων κυριών δεν δείχνουν έναν λαό δυστυχισμένο.

Ο Μινωικός κόσμος

Ο πολιτισμός αυτός φτάνει στο απόγειο του γύρω στα 1500 π.Χ. όταν για άγνωστο λόγο τα περισσότερα ανάκτορα εγκαταλείπονται ή καταστρέφονται αφήνοντας μια σπαζοκεφαλιά πρώτης τάξεως για τους αρχαιολόγους! 112 χιλιόμετρα βορείως της Κρήτης πρέπει κατά πάσα πιθανότητα να αναζητηθεί η αιτία της εξαφάνισης του Μινωικού πολιτισμού. Το ηφαίστειο που δέσποζε στο κέντρο του μικρού νησιού της Θήρας περί το 1500 π.Χ. εξερράγη επηρεάζοντας το σύνολο των νησιών του αρχιπελάγους του Αιγαίου. Το μέγεθος της έκρηξης ήταν τέτοιο που η ενιαία Θήρα διαμελίστηκε σε τρία νέα μικρά νησιά και όλοι οι οικισμοί του νησιού θάφτηκαν κάτω από χιλιάδες τόνους τέφρας και κίσηρης. Μια έκρηξη πολλαπλάσιας ισχύος από την έκρηξη του όρους της Αγίας Ελένης στην Ουάσινγκτον που κατεγράφη τον Ιούλιο του 1980… Την έκρηξη πρέπει να την ακολούθησαν γιγαντιαία τσουνάμι, πολύ μεγαλύτερα από αυτά που είδαμε το 2011 στην Ιαπωνία, ενώ τη γη συντάραζαν ισχυροί μετασεισμοί. Παράλληλα στάχτη και τέφρα κάλυψαν τον ουρανό και τη γη δημιουργώντας ένα φαινόμενο παρόμοιο με «πυρηνικό χειμώνα» δυσχεραίνοντας έτσι τη γεωργία, τη βάση των πρώιμων πολιτισμών. Ένα αποκαλυπτικό σκηνικό στο χώρο του Αιγαίου που κατέστρεψε ολοσχερώς τον θηραϊκό πολιτισμό και σήμανε την αρχή του τέλους του Μινωικού. Αμέσως μετά το κατακλυσμιαίο αυτό γεγονός η Κρήτη πρέπει να δέχτηκε την εισβολή των Μυκηναίων και άλλων«λαών της θάλασσας», όπως μαρτυρούν επιγραφές από την Ουγκαρίτ και την Αίγυπτο, οι οποίοι αποτελείωσαν το έργο της φύσης. Ειδικά για τους Μυκηναίους δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εγκαταστάθηκαν και επέβαλαν τον πολιτισμό τους αφού έχουν ανασκαφεί πλήθος θολωτών τάφων και έχουν ανακαλυφθεί πήλινες πινακίδες με «γραμμική Β» σε πολλά ανάκτορα. Το βασίλειο της Κρήτης θα αποτελέσει για του επόμενους αιώνες κομμάτι του μυκηναϊκού κόσμου.

Ο πρίγκιπας με τα κρίνα, τοιχογραφία σε μινωικό παλάτι

Η ιστορία του Μινωικού πολιτισμού αφορά άμεσα την ελληνική ιστορία λόγω των επιδράσεων αυτού του εξελιγμένου πολιτισμού στον κυρίως ελλαδικό χώρο. Οι αρχαιολόγοι συγκλίνουν ότι μάλλον ο πολιτισμός αυτός δεν είχε χαρακτήρα ελληνικό, γεγονός που τεκμαίρεται από πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων που παραπέμπουν σε κοινωνίες της ανατολής. Επί παραδείγματι ο τύπος του μινωικού ανακτόρου δεν έχει καμία σχέση με τα ελληνικά ανάκτορα που έχουν ανασκαφεί. Στο τελευταίο κυρίαρχη είναι η εστία για την θέρμανση, ενώ στο μινωικό ανάκτορο στόχος είναι η εξασφάλιση δροσιάς και φωτός. Η λατρεία επίσης γυναικείων θεοτήτων παραπέμπει σε μικρασιατικά πρότυπα και ανταποκρίνεται σε μια μητριαρχική μορφή ζωής με την γυναίκα να παίζει σπουδαίο ρόλο στην κοινωνική ζωή παρακολουθώντας ελεύθερα αγώνες και εορταστικές εκδηλώσεις. Τα παραπάνω έρχονται σε χτυπητή αντίθεση με τα κύρια χαρακτηριστικά των ελληνικών αντιλήψεων που κυριαρχούσε η πατριαρχία.

Επίσης με αιγυπτιακά θρησκευτικά μοτίβα ίσως να συνδέεται και ο μύθος του Μινώταυρου αφού το πρότυπο θεοτήτων ή δαιμόνων με σώμα ανθρώπινο και κεφάλι ζώου συναντάμε στην αιγυπτιακή θρησκεία. Ο προχωρημένος μινωικός πολιτισμός, που με γλώσσα του σήμερα θα τον χαρακτηρίζαμε «cool», άσκησε βαθιά επίδραση στον μεταγενέστερο ελληνικό κληροδοτώντας του στοιχεία που αργότερα θα αναδείξουν το μεγαλείο των πόλεων-κρατών της ύστερης αρχαιότητας. Το ανάκτορο προφανώς μεταβλήθηκε για τις ανάγκες του ελληνικού στρατιωτικού πνεύματος στην «ακρόπολη», το σήμα κατατεθέν της ανεξάρτητης και αυτόνομης πόλης-κράτους ενώ πλήθος ελληνικών θεοτήτων έλκουν την καταγωγή τους από μινωικά πρότυπα. Ακόμη και η γραφή των Μυκηναίων (γραμμική Β) έλκει την καταγωγή της από την μη ελληνική γραφή των Μινωιτών (γραμμική Α). Σε σχέση με τους Μινωίτες οι λοιποί πληθυσμοί της κυρίως Ελλάδας, και ειδικά οι Μυκηναίοι, μάλλον ήταν «βάρβαροι». Σύμφωνα με τον Ulrich Wilcken «η Κρήτη ήταν τότε το πολιτιστικό κέντρο του Αιγαιικού κόσμου», και κατά πάσα πιθανότητα αποτέλεσε τον δίαυλο μεταφοράς των πολιτιστικών στοιχείων της πολιτισμένης τότε ανατολής στην Ευρώπη.

Φανταστική αναπαράσταση γυναικών σε ανακτορικό παλάτι

Όσβαλντ Σπένγκλερ

ΟΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΥ ΣΠΕΝΓΚΛΕΡ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΨΗΦΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ (του Δημοσθένη Κυριαζή) --- Σειρά Πολιτική Ηγεσία Επικοινωνία

Ο Γερμανός ιστορικός, μαθηματικός και φιλόσοφος Όσβαλντ Σπένγκλερ  (Oswald Spengler 1880- 1936), μετά το τέλος του Α Παγκοσμίου Πολέμου, το 1918, εξέδωσε το βιβλίο «Η παρακμή της Δύσης» στο οποίο προφήτευσε το θάνατο του σημερινού πολιτισμού, του Δυτικού πολιτισμού.Η προφητεία, η πρόβλεψη αυτή του Σπένγκλερ δεν στηρίχθηκαν σε θρησκευτικά και δογματικά αξιώματα και απόψεις, αλλά στηρίχθηκε στα συμπεράσματα συγκριτικής μελέτης των μεγαλύτερων γνωστών πολιτισμών που έχουν  εμφανισθεί στη γη, τους οποίους ονόμασε «ανώτερους πολιτισμούς». Οι «ανώτεροι πολιτισμοί» που μελέτησε ο Σπένγκλερ είναι οι ακόλουθοι οκτώ: Αιγυπτιακός – Κλασσικός (Ελληνικός και Ρωμαϊκός) – Κινεζικός – Ινδικός – Μαγικός (Ιρανικός, Εβραϊκός και Αραβικός) – Βαβυλωνιακός – Μεξικανικός – και Δυτικός, δηλαδή ο σημερινός πολιτισμός.Στην πράξη η συγκριτική μελέτη του Σπένγκλερ ασχολήθηκε, στο μεγαλύτερο μέρος της,  με δύο πολιτισμούς· τον Κλασσικό και το Δυτικό πολιτισμό. Η λεπτομερέστερη συγκριτική μελέτη αυτών των δύο πολιτισμών προφανώς οφείλεται στην ύπαρξη πολλών ιστορικών στοιχείων για τους δύο αυτούς πολιτισμούς, σε σύγκριση με τα υπάρχοντα στοιχεία για τους υπολοίπους έξι πολιτισμούς. Το πρωτοποριακό και  καινούργιο συμπέρασμα της μελέτης του Σπένγκλερ είναι ότι οι πολιτισμοί διέπονται από την ίδια νομοτέλεια των έμβιων οργανισμών·  ότι «οι πολιτισμοί είναι οργανισμοί και η παγκόσμια ιστορία είναι η συνολική βιογραφία τους». Σύμφωνα με τα συμπεράσματα  της προαναφερθείσης συγκριτικής μελέτης, οι πολιτισμοί, με στατιστική νομοτέλεια, περιλαμβάνουν τα ακόλουθα στάδια εξελίξεως: Γένεση – Ανάπτυξη – Ακμή – Παρακμή – Θάνατο.  Όπως όλοι γνωρίζουμε, η εξελικτική αυτή  πορεία αποτελεί την πορεία του κάθε έμβιου οργανισμού. Η διάρκεια μεταξύ γένεσης – θανάτου, η διάρκεια ζωής ενός οργανισμού/ πολιτισμού, ποικίλει. Για τον άνθρωπο πχ είναι σήμερα περί τα 80 χρόνια, ενώ για τους πολιτισμούς, με βάση τα μέχρι σήμερα ιστορικά δεδομένα, περί τα 1000 χρόνια. Από τα πολλά και ενδιαφέροντα συμπεράσματα της μελέτης του Σπένγκλερ ξεχωρίσαμε τα ακόλουθα δύο, που νομίζουμε πως έχουν επίκαιρο και σημαντικό ενδιαφέρον: 1) Την  ταύτιση της ακμής με την ανάπτυξη του πνευματικού πολιτισμού και 2) την έναρξη της παρακμής με την ανάπτυξη και επικράτηση του τεχνολογικού πολιτισμού. Στο σημείο αυτό είναι ίσως είναι χρήσιμο να υπενθυμίσουμε ότι με τους όρους, πολιτισμός, πνευματικός πολιτισμός και τεχνικός πολιτισμός εννοούμε, πολύ συνοπτικά, τα ακόλουθα: Πολιτισμός: Το έργο του συνόλου ( set)  των ανθρώπων της  κοινωνίας· των ανθρώπων της Πόλης. Πνευματικός πολιτισμός: Το πνευματικό έργο των ανθρώπων της κοινωνίας, δηλαδή του έργου που σχετίζεται   με τις  πνευματικές, ηθικές και  αισθητικές αξίες,  όπως για παράδειγμα είναι: η γνώση, η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η ομορφιά…. Τεχνικός πολιτισμός: Το έργο των ανθρώπων της κοινωνίας, που σχετίζεται πρωτίστως με την παραγωγή υλικών αγαθών όπως για παράδειγμα είναι: η τροφή, η ένδυση, η κατοικία, οι  μετακινήσεις, οι συνθήκες εργασίας, οι συνθήκες διαβίωσης… Μεταξύ τεχνικού και πνευματικού πολιτισμού, είναι προφανές ότι υπάρχει ισχυρή συσχέτιση και αλληλεπίδραση. Για παράδειγμα η ευχέρεια διασφάλισης, τροφής, μετακίνησης των ανθρώπων και διακίνησης της πληροφορίας, αποτελεί σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης πνευματικού πολιτισμού και αντιστρόφως. Η γνώση, η ελευθερία, η αγάπη στην ομορφιά, αποτελούν παράγοντες ανάπτυξης τεχνικού πολιτισμού. Σε μία διαφορετική θεώρηση, ο πνευματικός πολιτισμός είναι, πρέπει να είναι, ο σκοπός των «ανθρώπων της Πόλης», ενώ ο τεχνικός το μέσον επίτευξης  αυτού του σκοπού. Ισχύει όμως αυτό σήμερα; Μήπως ισχύει το αντίθετο; Μήπως το δεύτερο από τα προαναφερθέντα συμπεράσματα του Σπένγκλερ σημαίνει ότι οι πολιτισμοί πεθαίνουν όταν οι τεχνικοί πολιτισμοί από υπηρέτες του πνευματικού πολιτισμού γίνουν τα αφεντικά τους ; Οι δυνατότητες της νέας ψηφιακής τεχνολογίας Δεν είναι μέσα στις προθέσεις μας, αλλά και στις δυνατότητες μας,  να αμφισβητήσουμε ή να ενισχύσουμε τις θεωρίες του Σπένγκερ. Αυτό άλλωστε έχει γίνει από άλλους έγκυρους ειδήμονες. Πρόθεση μας είναι η κατάθεση της ακόλουθης άποψης/ ερωτήματος: Η νέα ψηφιακή τεχνολογία, που αναπτύχθηκε τα τελευταία 40 χρόνια, δηλαδή αρκετά χρόνια μετά το θάνατο του Σπένγκλερ, τροποποιεί ή έστω έχει τη δυνατότητα να τροποποιήσει τις προφητείες του ; Αυτή η άποψη/ερώτημα γεννιέται και δικαιολογείται, από τις ακόλουθες σημαντικές διαφορές που υπάρχουν μεταξύ της παλαιάς συμβατικής και της νέας ψηφιακής τεχνολογίας : α. Διαφορά στόχου. Όλες οι γνωστές τεχνολογίες που αναπτύχθηκαν από το 5000 πΧ  μέχρι τα μέσα του 20ου μΧ αιώνα, είχαν ως βασικό στόχο την παραγωγή και  διαχείριση μηχανικής ενέργειας. Μηχανική ενέργεια στη Φυσική ονομάζεται κάθε ενέργεια που μπορεί να μετασχηματιστεί σε μηχανικό έργο. Για παράδειγμα η ενέργεια του μυϊκού συστήματος  των ανθρώπων και των ζώων, του ηλίου,  του ανέμου των υδατοπτώσεων, του άνθρακα, του πετρελαίου, αποτελεί ενέργεια που μετασχηματίζεται σε μηχανικό έργο. Από τα μέσα όμως του 20ου αιώνα, και κυρίως την περίοδο 1970 – 2000, άρχισε να αναπτύσσετε μια νέα τεχνολογία που δεν έχει σαν στόχο την παραγωγή και διαχείριση μηχανικού έργου[1] αλλά την παραγωγή και διαχείριση μίας άλλης μορφής έργου, που ονομάζεται πνευματικό έργο. Τέτοιο έργο είναι η μεταβίβαση, η αποθήκευση και η λογική / μαθηματική διαχείριση των πληροφοριών. β. Διαφορά στη φιλοσοφία της δομής. Τα συστήματα της συμβατικής τεχνολογίας είχαν ένα μόνο εξοπλισμό· τον υλικό εξοπλισμό (Hardware) με τη βοήθεια του οποίου πραγματοποιείται κάποιο έργο, μηχανικό στην συντριπτική πλειονότητα. Αντίθετα, τα συστήματα της νέας ψηφιακής τεχνολογίας έχουν και αυτά υλικό εξοπλισμό ο οποίος όμως δεν μπορεί να πραγματοποιήσει πνευματικό έργο, χωρίς τη συνεργασία και καθοδήγηση ενός δευτέρου εξοπλισμού· ενός  πνευματικού /άυλου  εξοπλισμού (Software), που είναι γνωστός σανπρογράμματα ή λογισμικό. Αυτός ο άυλος εξοπλισμός ουσιαστικά καθορίζει το είδος και την ποιότητα του πνευματικού έργου που όπως προαναφέραμε παράγουν τα  συστήματα  της νέας τεχνολογίας. Οι δυνατότητες της νέας τεχνολογίας καθορίζονται πρωτίστως από τον άυλο εξοπλισμό τους και δευτερευόντως  από τον υλικό εξοπλισμό τους, σε αντίθεση με τις δυνατότητες της συμβατικής τεχνολογίας, που καθορίζονται αποκλειστικά από τον υλικό εξοπλισμό τους. γ. Διαφορά στο κόστος των πρώτων υλών. Το κόστος των πρώτων υλών της νέας τεχνολογίας (πυρίτιο, άμμος), λόγω της αφθονίας του και της εύκολης συλλογής τους, είναι ασυγκρίτως μικρότερο από το αντίστοιχο της συμβατικής τεχνολογίας  (μέταλλα). Προφανές είναι ότι οι πρώτες ύλες χρειάζονται μόνο για την παραγωγή Hardware, ενώ για την παραγωγή Software – του σημαντικότερου τμήματος της νέας τεχνολογίας -  χρειάζεται μόνο η λογική νοημοσύνη των ανθρώπων και όχι πρώτες ύλες. δ. Οι φανταστικοί ρυθμοί ανάπτυξης της ψηφιακής τεχνολογίας. Οι παραπάνω διαφορές είχαν σαν αποτέλεσμα η ανάπτυξης της ψηφιακής τεχνολογίας να πραγματοποιείται με ρυθμούς φανταστικά μεγαλύτερους από αυτούς όλων των άλλων συμβατικών τεχνολογιών του παρελθόντος. Σχετικά με το θέμα αυτό ο καθηγητής της Θεωρητικής Φυσικής στο Πολιτειακό Κολέγιο της Νέας Υόρκης  Michio Kaku, στο  βιβλίο του  "Οράματα του Μέλλοντος" (Εκδόσεις Anubis 2000) γράφει: «….Από το 1950 μέχρι σήμερα, η υπολογιστική ισχύς έχει αυξηθεί κατά δέκα δισεκατομμύρια φορές, ενώ στην τρίτη φάση της ανάπτυξης των υπολογιστών (περί το 2020/30) η σχέση υπολογιστών προς ανθρώπους θα αγγίζει τους 100 υπολογιστές ανά άνθρωπο». ε. Τα δημοκρατικά χαρακτηριστικά της ψηφιακής τεχνολογίας. Στα πρώτα χρόνια (1950- 1960), η νέα τεχνολογία παραγωγής και διαχείρισης πνευματικού έργου, ήταν οικονομικά και λειτουργικά προσιτή σε πολύ λίγους ανθρώπους, οι οποίοι έπρεπε να έχουν μεγάλη οικονομική δύναμη και υψηλές γνώσεις. Τότε, νέα τεχνολογία μπορούσαν να διαθέτουν μόνο οικονομικά ισχυροί οργανισμοί, ενώ η λειτουργία τους γινόταν από ανθρώπους με ειδικές γνώσεις και εμπειρίες. Για να γράψει κάποιος τότε κείμενο μίας σελίδας έπρεπε να έχει γνώσει επιπέδου PhD στην πληροφορική. Όμως σήμερα, και περισσότερο αύριο, η τεχνολογία αυτή είναι οικονομικά και λειτουργικά προσιτή στους περισσοτέρους ανθρώπους· πλουσίους και φτωχούς, στοιχειώδους και ανώτατης εκπαίδευσης, σε αυτούς που ζουν στην πόλη, στο χωριό ή σε μία αγροικία. Στο χωριό μου, τη δεκαετία του 50 υπήρχε μόνο μια υποτυπώδης βιβλιοθήκη για την εξυπηρέτηση των μαθητών του  Δημοτικού και του Γυμνασίου. Σήμερα υπάρχουν περισσότεροι από 500 PC μέσω των οποίων οι μαθητές  του Χωριού μου μπορούν να «επισκέπτονται» περισσότερες και πολύ πλουσιότερες βιβλιοθήκες από αυτές των Αθηνών. Και κάτι πολύ σημαντικό. Αυτές οι επισκέψεις μπορεί να γίνονται χωρίς μετακινήσεις,  όλες τις ημέρες του χρόνου και όλες τις ώρες της ημέρας. Συμπέρασμα Οι πρωτόγνωρες δυνατότητες και  ρυθμοί ανάπτυξης της νέας τεχνολογίας, δημιουργούν πολύ ευνοϊκότερες συνθήκες  από αυτές του παρελθόντος για ταυτόχρονη και παράλληλη ανάπτυξη και λειτουργία τεχνολογικού και  πνευματικού πολιτισμού· δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για να είναι ο τεχνολογικός πολιτισμός υπηρέτης του πνευματικού πολιτισμού. Αν ο Σπένγκλερ  είχε υπόψη του τις δυνατότητες της νέας τεχνολογίας ίσως οι προβλέψεις του για την παρακμή του Δυτικού πολιτισμού θα ήταν  διαφορετικές. Η νέα τεχνολογία σίγουρα δεν μπορεί να οδηγήσει τελικά σε υπέρβαση της νομοτέλειας του θανάτου των οργανισμών, των συστημάτων, των πολιτισμών. Κάτι τέτοιο θα ήταν αντίθετο προς το Νόμο της Εντροπίας[2]. Η νέα όμως τεχνολογία, ανάλογα με τον τρόπο χρήσεως, μπορεί να  κάνει σημαντικά μεγαλύτερη τη διάρκεια ζωής των πολιτισμών που υπολόγισε ο Σπένγκλερ  (1000 περίπου χρόνια). Η επιτευχθείσα  αύξηση της  διάρκειας ζωής του ανθρώπου, αποτελεί ένα πραγματικό, παρόμοιο γεγονός, που οφείλεται στις δυνατότητες των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας. Ειδικότερα,  η χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας για την ενημέρωση των ανθρώπων και τη λειτουργία αυθεντικής Δημοκρατίας, αποτελεί ένα πρωτόγνωρο και σημαντικό εργαλείο για την ανάπτυξη πνευματικού πολιτισμού· ένα φανταστικό εργαλείο για την επικράτηση των αξιών της ελευθερίας, της ισοκρατίας, της δικαιοσύνης, της ισότητας. Το ιστορικό γεγονός της κορύφωσης του πολιτεύματος της Δημοκρατίας και  του πνευματικού πολιτισμού (Κλασσικός Πολιτισμός), στον ίδιο τόπο και τον ίδιο χρόνο (Αθήνα 5ος πΧ αιώνας), αποδεικνύει την ισχυρή συσχέτιση γνήσιας Δημοκρατίας και πνευματικού πολιτισμού· αποδεικνύει ότι Δημοκρατία σημαίνει πνευματικός πολιτισμός και το αντίστροφο· πνευματικός πολιτισμός σημαίνει αληθινή Δημοκρατία. Μακάρι οι άνθρωποι να χρησιμοποιήσουν τη νέα τεχνολογία για τη λειτουργία της αληθινής Δημοκρατίας· για τη λειτουργία της Ψηφιακής Άμεσης Δημοκρατίας. [1] Οι έννοιες της μηχανικής ενέργειας και του μηχανικού έργου ουσιαστικά ταυτίζονται.. Γενικά έργο είναι η απτή, η ορατή μορφή της ενέργειας. [2] Ο νόμος αυτός ορίζει ότι η εντροπία όλων των συστημάτων αυξάνει με νομοτελειακή βεβαιότητα. Τούτο σημαίνει ότι κοινή μοίρα των άβιων και έμβιων συστημάτων (των οργανισμών, των πολιτισμών, των ηλιακών συστημάτων, των γαλαξιών..) είναι η πορεία προς την υποβάθμιση, την αποδόμηση και τελικά το θάνατοι. Εκείνο το στοιχείο που είναι διαφορετικό στα  προαναφερθέντα συστήματα, είναι η διάρκεια της ζωής τους. Δημοσθένης Κυριαζής

Κίμων Μιλτιάδου, ο Αθηναίος

Κίμων Μιλτιάδου, ο Αθηναίος

 Ο Κίμων ήταν ο γιος του Μιλτιάδη, του ήρωα της μάχης του Μαραθώνα, πλούσιος και με πολύ ισχυρές γνωριμίες. Μητέρα του ήταν Ηγησιπύλη, κόρη του Ολόρου, του βασιλιά της Θράκης. Η αδελφή του είχε παντρευτεί τον πλουσιότερο Αθηναίο της εποχής, τον Καλλία, με τη βοήθεια του οποίου κατόρθωσε ο Κίμων να πληρώσει ένα υπέρογκο πρόστιμο που είχε επιβληθεί στον πατέρα του, εξαιτίας της αποτυχίας του στην εκστρατεία της Πάρου. Η σύζυγός του, η Ισοδίκη, ανήκε στο γένος των Αλκμεωνιδών, όπου ανήκε και ο πολιτικός του αντίπαλος, ο Περικλής. Είχε εντυπωσιακή εμφάνιση, ιδιαιτέρως φιλική συμπεριφορά προς όλους και εξαιρετικά πειστικό λόγο. Κατά τη διάρκεια της πολιτικής του δράσης κατόρθωσε να εξομαλύνει τις σχέσεις ανάμεσα στην Αθήνα και την Σπάρτη, θαυμαστής ο ίδιος του λακωνικού τρόπου ζωής. Οι Σπαρτιάτες τον εμπιστεύονταν και όσο ήταν εκείνος στα πράγματα, επεδίωκαν ειρηνικές σχέσεις με την Αθήνα.

Η πολιτική του δράση

Το 463, όταν ο Περικλής έκανε τα πρώτα του βήματα στην πολιτική σκηνή της Αθήνας, ο Κίμων ήταν ο πολιτικός που κυριαρχούσε τα τελευταία δέκα χρόνια, καθώς οι Αθηναίοι τον εξέλεγαν κάθε χρόνο στη θέση του στρατηγού. Οι ηγετικές του ικανότητες είχαν διαφανεί από την εποχή της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, όταν, ενάντια στα συμφέροντα της τάξης του, υποστήριξε την πρόταση του Θεμιστοκλή που επέμενε να πολεμήσουν τους Πέρσες στη θάλασσα. Για να πείσει, μάλιστα, τους Αθηναίους, προέβη σε μία συμβολική, συγκινητική ενέργεια: Ανέβηκε στην Ακρόπολη και αφιέρωσε τα ηνία του αλόγου του στη θεά Αθηνά, κοινοποιώντας την άποψη πως πως στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν ήταν το ιππικό που θα έσωζε την πόλη.  

Ο Κίμων πρωτοστάτησε επίσης στην επίτευξη συμμαχίας ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις, υπό την αρχηγία της Σπάρτης, με στόχο την απελευθέρωση των ελληνικών πόλεων της Μ. Ασίας που αποτελούσαν ακόμα μέρος της περσικής αυτοκρατορίας. Και όταν ο Σπαρτιάτης Παυσανίας με την σκληρή του συμπεριφορά έχασε την εμπιστοσύνη των συμμαχικών πόλεων, ήταν ο Κίμων και ο Αριστείδης που τις κέρδισαν με τους ευγενικούς τους τρόπους. Έτσι, το 478 οι Σπάρτη παραδίδει την αρχηγία στην Αθήνα και συγκροτείται η Δηλιακή Συμμαχία, με τη συναίνεση όλων των πόλεων και όλων των πολιτικών παρατάξεων.

Ο Κίμων, χρησιμοποιώντας τις πολλές και ισχυρές του γνωριμίες, τα ταλέντα του, αλλά και την στήριξη του Αριστείδη, εξόντωσε τον βασικό πολιτικό του αντίπαλο, τον Θεμιστοκλή, ο οποίος μετά τους περσικούς πολέμους είχε αποκτήσει πολύ μεγάλη πολιτική δύναμη. Η βαθύτερη αιτία της εκδίωξης του Θεμιστοκλή βρίσκεται στο μίσος που έτρεφαν γι’ αυτόν οι Σπαρτιάτες, από την εποχή που εξαπατώντας τους προέβη παρά τις αντιρρήσεις τους στην ανέγερση των Τειχών. Τώρα, λοιπόν, που ο Κίμων, ο φίλος των Λακεδαιμονίων, ήταν στα πράγματα, η ενδυνάμωση του Θεμιστοκλή θα έθετε σε κίνδυνο τις ομαλές, αλλά πάντα εύθραυστες, σχέσεις των δύο ισχυρών πόλεων. Αυτό με τη σειρά του θα έκανε αδύνατη την απελευθέρωση των ελληνικών πόλεων από τον περσικό ζυγό. Ο Κίμων έπεισε τους Αθηναίους για την ορθότητα του πολιτικού του προγράμματος και το 473 ο Θεμιστοκλής εξορίστηκε.

Οι πολεμικές επιχειρήσεις του Κίμωνα στέφθηκαν από επιτυχία. Απάλλαξε το Αιγαίο από τους πειρατές, αλλά και από τους Πέρσες, προσφέροντας δύναμη, πλούτη και αίγλη στην Αθήνα, αλλά και στον εαυτό του.

Ο αριστοκράτης, φίλος των φτωχών.

Το πιο εντυπωσιακό κατόρθωμα του Κίμωνα ήταν η αφοσίωση της τάξης των ακτημόνων, οι οποίοι επάνδρωναν τα πλοία του νικηφόρου αθηναϊκού ναυτικού και παραδοσιακά ήταν υποστηρικτές του Θεμιστοκλή. Πώς έγινε, λοιπόν, αυτοί οι φτωχοί Αθηναίοι από τους οποίους εξαρτιόταν αποκλειστικά η ασφάλεια και η ευημερία της πόλης, να υποστηρίζουν φανατικά έναν αριστοκράτη που περιόριζε την πολιτική τους δύναμη και που οραματιζόταν την διεύρυνση της εξουσίας του Αρείου Πάγου, δηλαδή των πλουσίων αριστοκρατών; 

Τα μεγάλα πλεονεκτήματα του Κίμωνα, εκτός από την ελκυστική του εμφάνιση, ήταν ο πρόσχαρος, κοινωνικός χαρακτήρας του, η ευκολία με την οποία μπορούσε κανείς να τον πλησιάσει και, κυρίως, η γενναιοδωρία του. Οι πλούσιοι φίλοι του που τον συνόδευαν, αντάλλασσαν τα πολυτελή τους ρούχα με εκείνα των απόρων που έβρισκαν στον δρόμο τους και μοίραζαν νομίσματα σε όποιον είχε ανάγκη. Ο ίδιος ο Κίμων είχε αφαιρέσει την περίφραξη από το κτήμα του, ώστε να έχουν όλοι πρόσβαση στους καρπούς του και είχε καθιερώσει καθημερινό συσσίτιο στο ίδιο του το σπίτι. Αν ήσουν ένας από τους άτυχους Αθηναίους χωρίς εισόδημα, μπορούσες καθημερινά να απολαμβάνεις ένα γεύμα στο σπίτι του συμπαθητικού αριστοκράτη. Έχοντας βέβαιη την υποστήριξη της τάξης του και την λατρεία των φτωχών, ο Κίμων παρέμεινε για περισσότερα από δέκα χρόνια ο ισχυρότερος πολιτικός άνδρας της Αθήνας και κανένας δεν φαινόταν ικανός να τον ξεπεράσει.

Ο κύριος πολιτικός του αντίπαλος ήταν ο Εφιάλτης, παλιός φίλος και ομοϊδεάτης του Θεμιστοκλή, που μετά τον εξοστρακισμό του δεύτερου ήταν επικεφαλής της αντιπολίτευσης. Ο Εφιάλτης αναφέρεται στις πηγές ως ένας έντιμος, δίκαιος και αξιοσέβαστος δημοκράτης. Επιθυμούσε διακαώς να διευρύνει τη συμμετοχή των Αθηναίων πολιτών στα πολιτικά όργανα και, κυρίως, να περιορίσει τις εξουσίες του Αρείου Πάγου, που ήταν το τελευταίο προπύργιο των αριστοκρατών. Για να πετύχει όμως κάτι τέτοιο, θα έπρεπε να εξοντώσει πολιτικά τον πανίσχυρο Κίμωνα.

Η αποτυχία στη Θάσο

Στοά από το χρυσωρυχείο του Παγγαίου

Η ευκαιρία εμφανίστηκε το 465, όταν η Αθήνα συγκρούστηκε με τη συμμαχική Θάσο για τον έλεγχο του χρυσωρυχείου και κάποιων εμπορικών κέντρων της Θράκης. Όταν η Θάσος αποστατεί από τη Δηλιακή συμμαχία, η Αθήνα στρέφεται για πρώτη φορά εναντίον συμμαχικής πόλης. Ο Κίμων ανέλαβε την εξαιρετικά δύσκολη πολιορκία του νησιού, που ολοκληρώθηκε σε δύο χρόνια κοστίζοντας πολλά σε χρήματα και ανθρώπινες ζωές. Στις απώλειες προστέθηκαν και οι δέκα χιλιάδες Αθηναίοι και σύμμαχοι που είχαν εγκατασταθεί στις Εννέα Οδούς (μεταγενέστερα Αμφίπολη), προκειμένου η Αθήνα να ελέγχει τόσο την πλούσια ξυλεία της περιοχής όσο και τα κοιτάσματα του χρυσωρυχείου στο Παγγαίο, και οι οποίοι εξοντώθηκαν από τους ντόπιους. Για τον Κίμωνα, αυτό ήταν μία τεράστια αποτυχία!

Ο Εφιάλτης βρήκε μία εκπληκτική ευκαιρία για να επιτεθεί στον πολιτικό του αντίπαλο και δίνοντας το προβάδισμα στη δική του παράταξη. Στο διάστημα που ο Κίμων έλειπε στη Θάσο, οι απογοητευμένοι Αθηναίοι εκλέγουν ανάμεσα στους στρατηγούς τους τον Εφιάλτη και τον Περικλή, οι οποίοι δεν χάνουν χρόνο και στρέφονται εναντίον κάποιων απερχόμενων αρχόντων, που σύμφωνα με τον νόμο θα συνέχιζαν τη σταδιοδρομία τους στον Άρειο Πάγο. Ο Εφιάλτης κατηγόρησε αυτούς και κάποια μέλη της Βουλής για κερδοσκοπία, ενώ το 463, μόλις επιστρέφει ο Κίμων, αντιμετωπίζει και ο ίδιος καταγγελία για παράβαση καθήκοντος (επειδή δεν κατέκτησε τη Μακεδονία) και δωροδοκία από τον βασιλιά της Μακεδονίας. Η κατηγορία ήταν εντελώς αβάσιμη, πρώτον επειδή ο σκοπός της εκστρατείας δεν ήταν η κατάληψη της Μακεδονίας και δεύτερον, επειδή η κατηγορία της δωροδοκίας ήταν πραγματικά αστεία για όσους γνώριζαν τον χαρακτήρα του Κίμωνα. Επρόκειτο για μία καθαρά πολιτική κίνηση της αντιπολίτευσης, που προσπάθησε να εκμεταλλευτεί προς όφελός της την πτώση της δημοτικότητας του Κίμωνα. Με τον ίδιο τρόπο, χρόνια αργότερα, είχε επιτεθεί ο πατέρας του Περικλή, ο Ξάνθιππος, στον πατέρα του Κίμωνα, τον Μιλτιάδη.

Ο Περικλής, που είχε επιλεγεί ως ένας από τους επίσημους κατηγόρους, είχε μία θαυμάσια ευκαιρία να κάνει μία εντυπωσιακή εμφάνιση στην πολιτική σκηνή. Η ρητορική του δεινότητα, η επιβλητική του εμφάνιση και το δυναμικό του ύφος, δεν πέρασαν απαρατήρητα, μολονότι ο Κίμων, όπως ήταν φυσικό, τελικά αθωώθηκε.

Η περιπέτεια στη Σπάρτη

Την επόμενη χρονιά, ο Εφιάλτης και η παράταξή του είχαν μία ακόμα ευκαιρία να πλήξουν τον Κίμωνα. Αυτή τη φορά η αφορμή έρχεται από τον Νότο. Αντιμετωπίζοντας μία σοβαρή εξέγερση των ειλώτων στην πόλη τους, οι Σπαρτιάτες ζητούν τη βοήθεια των Αθηναίων, οι οποίοι τυπικά, είναι ακόμα σύμμαχοί τους. Η Εκκλησία του Δήμου διχάζεται και επικρατεί μεγάλη αναστάτωση. Ο Εφιάλτης προσπαθεί να πείσει τους Αθηναίους να μην βοηθήσουν μία πόλη « που είναι αντίπαλος της Αθήνας, αλλά να αφήσουν το φρόνημα των Σπαρτιατών να κείτεται στη γη και να το ποδοπατήσουν», όπως γράφει ο Πλούταρχος στον βίο του Κίμωνα. Φαίνεται, όμως, πως οι οπαδοί του φιλοσπαρτιάτη Κίμωνα εξακολουθούσαν να αποτελούν την πλειοψηφία, γιατί τελικά η Εκκλησία αποφασίζει να στείλει στη Σπάρτη τέσσερις χιλιάδες οπλίτες με επικεφαλής τον Κίμωνα.

Ο Κίμων δεν είχε αντιληφθεί τις αλλαγές στις πολιτικές ισορροπίες στη Σπάρτη. Ο Θουκυδίδης αναφέρει πως τότε ήταν που για πρώτη φορά έγινε ολοφάνερη η διάσταση μεταξύ Σπάρτης και Αθήνας. Και συνεχίζει: « Όταν φάνηκε πως η Ιθώμη (εκεί είχαν καταφύγει οι είλωτες) δεν θα έπεφτε με έφοδο, οι Σπαρτιάτες φοβήθηκαν μήπως, αν μείνουν εκεί πολύ καιρό οι Αθηναίοι, οι οποίοι ήταν τολμηροί και προοδευτικοί και ανήκαν σε άλλη φυλή, παρασυρθούν από τους πολιορκημένους της Ιθώμης και επιχειρήσουν κανένα πραξικόπημα. Γι’ αυτό τους απομάκρυναν, μόνους αυτούς από όλους τους συμμάχους.» Η προσβολή ήταν πολύ μεγάλη για τους περήφανους Αθηναίους, οι οποίοι μόλις έμαθαν για τη συμπεριφορά των Σπαρτιατών, στράφηκαν προς την αντιπολίτευση και εναντίον του Κίμωνα, που πλήρωνε τώρα ακριβά τη φιλία του προς τους Λακεδαιμόνιους. Μέχρι να επιστρέψει ο Κίμων με τους οπλίτες του από τη Σπάρτη, ο Άρειος Πάγος είχε χάσει την αίγλη του, με νόμο που ψήφισε η Εκκλησία του Δήμου (με συμμετοχή κυρίως των φτωχών – ακτημόνων (θήτες), αφού οι περισσότεροι οπλίτες-γαιοκτήμονες ήταν απόντες) και οι αρμοδιότητές του (εκτός από τις ανθρωποκτονίες) είχαν ανατεθεί στη Βουλή των πεντακοσίων και στα λαϊκά δικαστήρια. Η απογοήτευση και η οργή που ένιωθαν οι Αθηναίοι, ακόμα και οι υποστηρικτές του Κίμωνα, ήταν πολύ μεγαλύτερη από την αγάπη τους για αυτόν. Το 461 ο Κίμων εξοστρακίζεται και οι ακραίοι δημοκράτες του Εφιάλτη και του Περικλή αναλαμβάνουν την τύχη της Αθήνας. Την ίδια χρονιά, ο Εφιάλτης δολοφονείται (άγνωστο από ποιον), πράξη ασυνήθιστη στη δημοκρατική Αθήνα, και ο νέος και άπειρος Περικλής είναι ο νέος επικεφαλής της δημοκρατικής παράταξης και της πόλης.

Κατά τη διάρκεια της εξορίας του

Το 457, αναφέρει ο Θουκυδίδης, πως κάποιοι Αθηναίοι κάλεσαν κρυφά τους Σπαρτιάτες να επιτεθούν στην Αθήνα « με την ελπίδα ότι θα καταλύσουν τη δημοκρατία και θα σταματήσουν την ανέγερση των Μακρών τειχών». Δεν αποκλείεται, κάποιοι ακραίοι οπαδοί του εξόριστου Κίμωνα να βρίσκονται πίσω από αυτή την προδοτική ενέργεια. Η ανέγερση των Μακρών Τειχών είχε ως στόχο την οχύρωση της Αθήνας, η οποία σύμφωνα με τη στρατηγική του Περικλή, θα οργάνωνε την άμυνά της βασιζόμενη στο ναυτικό, δηλαδή στη δύναμη των θητών. Αυτή η στρατηγική μείωνε τον ρόλο τόσο του ιππικού των αριστοκρατών όσο και του πεζικού των συντηρητικών. Αν ήταν παρών ο ίδιος ο Κίμωνας, αποκλείεται να είχε επιτρέψει μία τέτοια ενέργεια, διότι αν και συντηρητικός, δεν εχθρευόταν τη δημοκρατία ούτε ήταν στον χαρακτήρα του να θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια της πόλης του χάριν της πολιτικής του φιλοδοξίας.

Με την παρότρυνση αυτών των προδοτών και την στήριξη των Θηβαίων, οι Σπαρτιάτες εκστρατεύουν στην Κεντρική Ελλάδα και σύντομα φτάνουν στα βόρεια σύνορα της Αττικής. Οι Αθηναίοι τους αντιμετώπισαν στην Τανάγρα έχοντας στο πλευρό τους Αργείους και Θεσσαλούς συμμάχους (Αυτή η συμμαχία προέκυψε μετά από τα γεγονότα της Ιθώμης). Ο εξόριστος Κίμων εμφανίζεται στο στρατόπεδο και προθυμοποιείται να πολεμήσει υπέρ της πόλης του, σε μία προσπάθεια να απαλλαγεί από την κατηγορία του λακωνισμού. Κατηγορήθηκε, όμως, από τους αντιπάλους του ότι θέλει να λάβει μέρος στη μάχη για να προκαλέσει σύγχυση και να βλάψει την Αθήνα, με αποτέλεσμα να απελαθεί ως φυγάς. Εκείνος συμβουλεύει τους οπαδούς του να πολεμήσουν γενναία υπέρ της Αθήνας, ώστε να διαψεύσουν τους πολιτικούς τους αντιπάλους και να καθαρίσουν το όνομά τους. Εκείνοι πολεμούν γενναία και σκοτώνονται όλοι.

Κατά τη διάρκεια της μάχης, οι Θεσσαλοί εγκατέλειψαν τους Αθηναίους και τάχθηκαν στο πλευρό της Σπάρτης, με αποτέλεσμα οι αθηναϊκές δυνάμεις, αν και περισσότερες, να συντριβούν. Και ο σπαρτιατικός στρατός, όμως, είχε υποστεί τεράστιες απώλειες, οπότε δεν προχώρησε σε κατάληψη της Αττικής, αλλά επέστρεψε στη Σπάρτη.

Με τη  γενναιότητα και την αυτοθυσία τους οι οπαδοί του Κίμωνα κέρδισαν τη συμπάθεια των Αθηναίων, οι οποίοι αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τις κομματικές διενέξεις και να ενωθούν προς το συμφέρον της πόλης. Ο Περικλής επεδίωκε ειρήνη με τους Σπαρτιάτες και, επειδή ο καταλληλότερος να αναλάβει αυτή την αποστολή ήταν ο Κίμων, προτείνει το ψήφισμα για την ανάκληση του Κίμωνα από την εξορία. Εκείνος επιτυγχάνει μία εκεχειρία λίγων μηνών με τη Σπάρτη.

Αυτή η χρονιά (457) η Αθήνα καθιερώνεται ως κυρίαρχη ναυτική δύναμη, ιδιαίτερα μετά από μία σπουδαία νίκη εναντίον των Θηβαίων στα Οινόφυτα. Η αθηναϊκή Ηγεμονία σταθεροποιείται και η άμυνα της πόλης είναι πανίσχυρη. Η εξέλιξη αυτή, όμως, ενθάρρυνε τους ακραίους και φιλοπόλεμους της παράταξης του Περικλή, που δεν έβλεπαν τον λόγο γιατί, ενώ ήταν πλέον τόσο δυνατοί, να μην επιτεθούν στους Σπαρτιάτες και να τελειώνουν με αυτούς μια για πάντα. Ο Περικλής διαφωνούσε, αλλά οι περισσότεροι Αθηναίοι είχαν πειστεί και δεν είχε άλλη επιλογή.
Οι επιθέσεις των αθηναϊκών πλοίων στις πελοποννησιακές πόλεις αρχίζουν και η επίτευξη ειρήνης δεν ήταν πλέον πιθανή.

Ο Κίμων εγκαταλείπει και πάλι την Αθήνα, για να επιστρέψει  το 451 που λήγει οριστικά η περίοδος της εξορίας του.

Ο Περικλής έχει πια κατανοήσει πως το πραγματικό εμπόδιο για την επιτυχία της αθηναϊκής ηγεμονίας είναι οι Πέρσες και στην πραγματικότητα ακολουθεί το πολιτικό πρόγραμμα του Κίμωνα. Κύρια επιδίωξή του είναι η ειρήνευση με τη Σπάρτη, προκειμένου να μπορέσει να αντιμετωπίσει τον περσικό κίνδυνο που απειλούσε τη θαλασσοκρατορία της Αθήνας στο Αιγαίο. Ο Κίμων αναλαμβάνει και πάλι τις διαπραγματεύσεις με τη Σπάρτη και επιτυγχάνει Συνθήκη Ειρήνης διάρκειας πέντε ετών, με μοναδικό όρο τον τερματισμό της συμμαχίας ανάμεσα στην Αθήνα και το Άργος.

Ο Κίμων σκοτώθηκε ή πέθανε από ασθένεια τον επόμενο χρόνο (450) στην Κύπρο, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Κιτίου (σημερινή Λάρνακα), που ήταν περσική, ναυτική βάση.

Μετά τον Κίμωνα

Ο Περικλής επένδυσε με επιμέλεια στη σύγκλιση που είχε επιτύχει με τον Κίμωνα λίγο πριν τον θάνατό του. Όταν το 449 είχε έρθει ώρα να συνάψει ειρήνη με τους Πέρσες, σύμφωνα με την οποία εκείνοι παραιτούνταν από κάθε διεκδίκηση στο Αιγαίο και αναγνώριζαν την αυτονομία των ελληνικών πόλεων της περιοχής, ο Περικλής επιλέγει τον γαμπρό του Κίμωνα, τον Καλλία, ως εκπρόσωπο της αθηναϊκής πλευράς. Αρκετοί από τους οπαδούς του Κίμωνα, ασπάστηκαν την πολιτική του Περικλή, ο οποίος δεν παρέλειπε να αποδίδει τιμές στον Κίμωνα για τη μεγάλη του συμβολή στην αίγλη που είχε αποκτήσει η Αθήνα. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν και ο ποιητής Σοφοκλής.

Έχοντας εξασφαλίσει το απαραίτητο ειρηνικό περιβάλλον, ο Περικλής σύντομα θα ανακοινώσει τις προθέσεις του για το μεγάλο πολιτιστικό-εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το οποίο περιελάμβανε την ανέγερση ναών και την κατασκευή έργων τέχνης με χρήματα από το ταμείο της συμμαχίας.

Εναντίον του προγράμματος αυτού στρέφεται η παράταξη του Θουκυδίδη (του Μελησία, όχι ο ιστορικός), ο οποίος ήταν γαμπρός του Κίμωνα. Αυτός πρώτος κατηγόρησε τον Περικλή πως επιδιώκει να γίνει τύραννος και πως κακοδιαχειρίζεται τους φόρους που καταβάλλουν οι σύμμαχοι, δυσφημίζοντας την Αθήνα. Αρκετοί Αθηναίοι επηρεάστηκαν από την επίθεση αυτή, επειδή η ιδέα να εξουσιάζουν τυραννικά άλλους Έλληνες ήταν απωθητική. Και ο Θουκυδίδης είχε μεγάλο ταλέντο να εγείρει συναισθήματα με τις ομιλίες του, κυρίως βασιζόμενος στη θρησκευτική ευσέβεια των Αθηναίων και την προσκόλλησή τους στις παραδοσιακές αξίες. Όταν συζητήθηκε το ζήτημα στην εκκλησία του Δήμου, ο Περικλής πρότεινε να πραγματοποιήσει το οικοδομικό του έργο με δικά του έξοδα, αν έτσι επιθυμούν οι Αθηναίοι, αλλά τότε θα ανήκουν σε αυτόν και όχι στην πόλη. Ο Θουκυδίδης έχασε τη «μάχη» και εξορίστηκε το 443.

Η προσφορά του στους μεταγενέστερους.

Ο Κίμων κυριάρχησε στην αθηναϊκή πολιτική σκηνή επί τρεις δεκαετίες. Προσέφερε τις ικανότητές του στον αγώνα εναντίον των Περσών και εργάστηκε για την ίδρυση της Δηλιακής συμμαχίας. Δεν εξαργύρωσε τη μεγάλη φήμη που είχε αποκτήσει, ώστε να ενισχύσει την πολιτική του παράταξη και αποδεχόμενος τις αποφάσεις της πλειοψηφίας συνέχισε να υπηρετεί την πατρίδα του ακόμα και όταν η εξουσία είχε περιέλθει στους πολιτικούς του αντιπάλους. Αν και συντηρητικός αριστοκράτης, δεν υπήρξε ποτέ εχθρός της δημοκρατίας, αντίθετα κατάφερε να αμβλύνει τις διενέξεις μεταξύ των δύο παρατάξεων. Ήταν λαμπρό παράδειγμα πατριώτη πολιτικού με ρεαλιστική αντίληψη της πραγματικότητας, που ήξερε να προσαρμόζεται στις πολιτικές αλλαγές, ώστε να είναι σε θέση να προσφέρει στην πόλη του υπό τις όποιες συνθήκες. Που δεν δίσταζε να συμμαχήσει με τον πολιτικό του αντίπαλο, αν αυτό θα ωφελούσε τους συμπολίτες του.

Από την άλλη, ήξερε πώς να διαχειρίζεται το ευμετάβλητο θυμικό των πολιτών, να πείθει για την ορθότητα της πολιτικής του απευθυνόμενος στο συναίσθημα, να «κατεβαίνει» από τον αριστοκρατικό του θρόνο και να συναναστρέφεται τις κατώτερες τάξεις με καλή διάθεση. Δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε σε ποιο βαθμό οι ενέργειές του αυτές ήταν γνήσιες ή υστερόβουλες ( Σε αντίθεση με τον Πλούταρχο, ο Πλάτων τον θεωρεί απλώς δημαγωγό).  Αυτό που γνωρίζουμε είναι πως η προσφορά του στην πολιτική ζωή της εποχής του ήταν αξιοθαύμαστη! Και η αξία των όσων μπορούμε να μάθουμε από τη δράση του, ανεκτίμητη!